Ik zie twee vrouwen uit een andere eeuw, de foto’s zijn bruin, de koppen kijken ernstig. Ze staan op mijn schrijftafel om me te herinneren aan mijn wortels. Ik twijfel wel eens of het goed voor me is, dat achterom kijken, maar ik hoop in die gezichten iets te vinden wat mij helpt mijn eigen levensverhaal vorm te geven.
Ze zijn al langer dan een halve eeuw dood en ik bereik over twee jaar de vijftig. Ik heb ze dus nooit gekend, mijn grootmoeders. Ik voel me deel aan ze en ik hoop dat ze me een verhaal willen vertellen dat me vervolmaakt. Ik geloof namelijk dat je achtergrond je veel meer bepaalt dan je opleiding, ervaring of de tijd waarin je leeft. Als je begrijpt wat je voorouders je willen zeggen, welk verhaal ze nog niet hebben verteld en welk verdriet ze nog niet hebben verwerkt, dan zul je meer begrijpen wie je bent.
Mijn grote liefde is schrijven en tekenen, ik ben dol op verhalen en die wil ik zoveel mogelijk verzamelen en vormgeven. Mensen zijn mijn bron van inspiratie, ik vind het altijd weer mooi te horen en te zien waarom ze zo zijn en hoe ze zo zijn geworden. Hoe meer ik die verhalen verzamel, hoe meer ik erachter kom, dat de motieven en gevoelens van de ouders bepalend zijn voor het welslagen van de kinderen. “Wie zich niet ontworstelt aan het ongeluk van zijn ouders, vindt zelf ook geen geluk.” Met deze zin als uitgangspunt maakte Wim van der Aar de documentaire “De Van Waveren tapes” over de neergang van een telg uit een rijke zakenfamilie. Het is belangrijk dat je het leven en dus ook je voorouders in het gezicht kijkt, ziet wat je van ze hebt meegenomen en dat te zien voor wat het is en het je niet te laten bepalen. En dat is moeilijker dan het klinkt.
In de gesprekken die ik met mensen heb, vraag ik vaak naar hun ouders, hun afkomst en naar de (ongeschreven, onbenoemde) regels in het gezin waarin ze opgroeiden. En wat ik vaak zie is dat ze, zonder dat ze het doorhebben, proberen de droom of het ongeluk van hun ouders waar te maken. Soms door zich er juist tegen af te zetten, soms door het heel fanatiek te gaan najagen. Mensen leven dan vooral het leven van hun ouders en grootouders en ze leven het leven niet zelf. Ze kijken om en zijn alleen bezig met het behagen of vernederen van hun verwekkers. Ik zag gisteren een documentaire over de fotografe Francesca Woodman. Ze pleegde zelfmoord op haar 22e. En ze liet een nalatenschap na van een ongewone schoonheid, originaliteit en van hoge kwaliteit. In de documentaire zie je de ouders van Francesca, zij zijn beiden kunstenaar en dat bepaalde voor een groot deel hun leven en het leven van hun nakomelingen. Je ziet hoe de ouders nu worstelen met de vraag in hoeverre hun opvoeding schuldig was aan het ongeluk van hun dochter. Maar een van de vrienden van haar ouders verwoordt het heel scherp, ik parafraseer nu even: “ Ik denk dat Francesca zo snel mogelijk haar beide ouders wilde overtreffen in hun kunstenaarschap. “ En dat deed ze en toen ze 22 was en haar roem niet snel genoeg kwam en haar ambitie te hard ging voor haar gevoelige kunstenaarsziel, sprong ze van een hoog gebouw. Niet tragisch, gewoon klaar en de rest is geschiedenis. Ze overtrof niet alleen haar ouders in haar talent, maar ook veel van haar tijdgenoten. Ze maakte zich onsterfelijk met haar werk. Missie geslaagd, hoe bitter ook de pil die haar geliefden moesten slikken.
Ik kijk regelmatig naar de foto van mijn oma’s. Ik ken ze eigenlijk niet en de vraag is of ze zich lieten kennen. Er waren belangrijker zaken aan de orde in die tijd dan zelfreflectie. Ik moet het doen met mijn ouders en wat ze mij vertelden en dat was niet heel veel. Dus kijk ik naar mijn ouders. Ik ken de verlammende onzekerheid en angst van mijn moeder, maar ook haar zorgzaamheid, haar openheid en gevoeligheid. Ik ken de angst en onzekerheid van mijn vader, maar ook zijn extraversie en zijn interesse in andere mensen. Ik weet wat hun dromen waren en wat ze niet hebben bereikt. Ik weet dat mijn vader graag schreef en mijn moeder graag tekende. Ik begrijp het dus. En nu kan ik beginnen.